شیر آب آشامیدنی را باز می کنید و مسواک می زنید. به ظاهر کار خاصی انجام نداده اید درحالیکه همین سهل انگاری که روزانه توسط میلیونها نفر در سرتاسر جهان صورت می گیرد باعث می شود تا حداقل یک گالن آب توسط هر فرد از بین برود. این رقم را ضربدر افراد بکنید و ببینید چند میلیون گالن آب به همین راحتی هدر می شود. این درحالی است که بر اساس تازه ترین سنجش ها در حدود بیش از یک میلیارد تن از ساکنان کره زمین دسترسی به آب آشامیدنی پاک ندارند، و بیماری های ناشی از عدم رعایت بهداشت و استفاده از آب آلوده، بزرگترین و تنها علت شیوع امراض در سراسر جهان است.
تغییرات آب و هوای جهانی، پدیده ای صد در صد واقعی است. کابوس هوای آلوده را بنگرید که اینک گریبانگیر بسیاری از شهروندان کشورهای در حال توسعه است. این کابوس ساخته دست خود ما است و رو به فزونی است. کابوسی که ناشی از یک قرن تولید کربن است. مصرف بی رویه منابع، مدیریت نادرست زیرساخت های حیاتی و از بین رفتن اکوسیستم ها بلای جان ما خواهند شد.
بنجامین فرانکلین، متفکر و سیاستمدار و یکی از پدران بنیانگذار ینگه دنیا یا آنچه اینک با عنوان کشور آمریکا می شناسیمش، بیش از دو قرن پیش و مدت ها قبل از این که کسی بتواند تصوری از نیاز به حفظ اکوسیستم آب یا کمبود آب بر روی کره زمین داشته باشد، گفته بود ” قدر آب را زمانی خواهیم فهمید که چاه خشک شود”.
این چاه اینک کم آب شده و چیزی نمانده که ما همگی به عواقب دردناک کمبود مهم ترین منبع جهانی پی ببریم.
دستیابی به آب پاکیزه هنوز هم برای بسیاری از شهروندان کره خاکی رویایی دور از دست است
اگرچه نفت موجب تحولات زیادی در قرن بیستم گردید، بعیدنیست که آب شیرین چنین نقش عمده ای را در ژئوپولیتیک، اقتصاد، محیط زیست، امنیت ملی و حتی تمدن قرن پیش رو بازی کند.
کمبود فزاینده آب، انسان را با چالش دوگانه ای مواجه می کند- که بخشی از آن زیست محیطی و بخش دیگرش سیاسی است.
دسترسی و دستیابی به منابع آب همواره سنگ بنای ایجاد دولتهای قدرمند، ترقی، و دستاوردهای انسانی بوده است. اگر نگاهی گذرا به شهرهای بزرگ و پایتخت های مهم جهان بیاندازیم در میابیم که بیشتر آنها بر کناره یا کرانه آبها بنا شده اند و به آب جاری و شیرین دسترسی داشته اند.
تأسیسات آب رسانی در جهان باستان نیز همواره عامل یا باعث ظهور و سقوط تمدنهای بزرگ بوده اند. وقوع انقلاب کشاورزی که حدود 5000 سال پیش سرآغاز تمدن بشر بود، بر مبنای تسلط بر آبیاری دشت های نیمه خشک مصر، بین النهرین و دره هند شروع شد. در روم باستان، توسعه تمدن شکوفای شهرنشینی با یک میلیون سکنه شهری در قلب امپراتوی، مدیون شبکه آبرسانی پیشرفته بود و جهش چین مدیون تکمیل شدن آبراه رود یانگ تسه بود.
جهان امروز نیز بدون اینکه اکثر ما توجه نشان دهیم بیش از پیش وابسته به عنصر حیاتی آب است.
برای تولید یک تی شرت ساده نخی، به 2850 لیتر، یا 7/2 تن آب نیاز است. تولید مواد شیمیایی، فولاد، مواد غذایی پرورده و بهره برداری از منابع کانی نیز فعالیت های نیازمند مقادیر زیاد آب هستند. جالب است بدانید که همین کامپیوتری که پشت آن نشسته اید مجهز به پروسسوری است که برای تولید آن دستکم 7/7 تن آب چند بار تقطیر شده مصرف شده است و تولید یک اتومبیل کوچک به 155 تن آب احتیاج دارد.
آمارها حاکی از آن است که بیش از دو پنجم کل مصرف آب در آمریکا به تولید انرژی اختصاص می یابد که بخش اعظم آن در سیستم های خنک کننده ترموالکتریک نیروگاه ها به مصرف می رسد.
اما واقعیت پیش رو این است که ما نسبت به حفظ منابع آبی بی توجهی نشان می دهیم و به لبه پرتگاه حرکت می کنیم: نیمی از زمین های باتلاقی جهان از بین رفته است. آلودگی های صنعتی و شیمیایی کشاورزی، در حال نابود کردن زندگی ماهیان، آلوده کردن سفره های آب آشامیدنی و ورود به چرخه غذایی انسان است. یخچال های طبیعی، از هیمالیا تاکوههای آند به سرعت بی سابقه ای در حال آب شدن هستند و نه تنها سرچشمه رودها را از بین می برند بلکه ثبات کشورهایی را که وابسته به آب آنها هستند، تهدید می کنند.
در ارزیابی اکوسیستم هزاره چنین برآیند شده است که کمبود آب شیرین، علت اصلی تغذیه نادرست جمعیتی معادل 5/3 میلیارد تن تا سال 2025 است.
بحران آب در ارتباط مستقیم با تغییرات اقلیمی است که صدمات آن را از طریق وخیم ترین رویدادهای مرتبط با آب از جمله خشکسالی، سیل، رانش زمین، بالا رفتن سطح آب دریاها و آب شدن یخچال های طبیعی می توان مشاهده کرد؛ این رویدادها موجب ویرانی زیر ساخت هایی می شود که جهت الگوهای آب و هوایی عادی ساخته شده. در نتیجه، برخی پیش بینی می کنند که تا ده سال آینده، امکان دارد تعداد پناهندگان زیست محیطی که در جستجوی معیشت و مسکن تازه مرزها را زیر پا می گذارند، به 150 میلیون تن بالغ شود.
این درحالی است که بسیاری از آبهای جاری نیز هر روز بیشتر از قبل آلوده یا خشک می شوند. مؤسسه بین المللی کنترل آب، سازمان پژوهشی در سریلانکا که بودجه آن را بانک جهانی تأمین می کند، تخمین می زند که 25 درصد آب رودخانه های جهان، قبل از رسیدن به دریا خشک می شود و این موضوع اثرات منفی بر زندگی انسان ها و اکوسیستم دارد. بارزترین نمونه آن خشک شدن دریای آرال در آسیای میانه و دریاچه ارومیه است. سیستم های آبیاری در مقیاس وسیع که برای پرورش پنبه در ازبکستان، ترکمنستان، و قزاقستان از سوی رژیم شوروی به کار گرفته شده بود موجب جلوگیری از جریان آب به سوی آرال شد که تا نیم قرن پیش چهارمین دریای بزرگ داخلی به شمار می رفت. ماهیان در این چاه پر نمک زنده نمی مانند و بنادر ماهیگیری سابق مانند بندر مویناک واقع در ازبکستان، در حال حاضر 100 کیلومتر با ساحل فاصله پیدا کرده اند. آنچه برجا مانده، بیابانی ثبت نشده است.
آیا راهی برای نجات آب وجود دارد؟
فناوری ها برای نجات آب:
فناوری می تواند به داد جهان برسد. آب بسیاری در اقیانوس ها وجود دارد. نمک زدایی آب دریا مهمترین منبع تأمین آب آشامیدنی در کشورهای نفت خیز خاورمیانه است که تأمین مقادیر زیاد انرژی ضروری برای این فرایند، به طور محلی و با صرف هزینه کم صورت می گیرد. پیشرفت های فناوری موجب کاهش هزینه نمک زدایی گشته است. با پایین رفتن قیمت ها، از این فناوری در جاهای دیگر به ویژه اسراییل نیز استفاده می شود. اما تأمین حجم زیاد آب ارزان مورد نیاز آبیاری محصولات کشاورزی جهت مناطق دور از سواحل احتمال کمتری دارد.
احتمال این که از طریق صرفه جویی در مصرف آب بتوان به دستاوردهای بیشتر فناوری نایل شد، بیشتر است. غالب گونه های محصولات پربار، به آبیاری نیاز دارند. شرکت های تولید بذر در صدد ایجاد محصولاتی هستند که به آب کمتری نیاز داشته باشند. فناوری آبیاری نیز به همین اندازه اهمیت دارد. در غالب سیستم ها، آب زیادی به دلیل تبخیر و نشت آن به هدر می رود. آبیاری قطره ای آب را در حجم کمتر و نزدیکتر به ریشه گیاه می رساند. و می تواند نیاز محصولات به آب را تا حد 50 درصد یا بیشترکاهش دهد.
یکی از پیشرفت های دیگر، بازیافت آب مخصوصا استفاده مجدد از آب های دوباره تصفیه شده شهری برای آبیاری محصولات کشاورزی است. اسراییل، تونس و مکزیک پیشگامان در این زمینه هستند. در مکزیک فاضلاب تصفیه شده سیودادهوارز به مصرف آبیاری محصولاتی می رسد که در طول بخش خشک تر ریوگرانده کشت می شوند. در دیگر کشورها نیز رهیافتهای نوآورانه بسیاری برای بهینه سازی مصرف آبها و آبیاری محصولات کشاورزی اتخاذ می شود.
نمک زدایی از آبها نیز راه حل تقریبا بهینه و مناسبی است.
نمک زدایی فرآیندی است که از صدها سال پیش شناخته شده است، ولی فقط در اواسط قرن بیستم فرآیندهای مؤثرتری آن را در مقیاس بزرگ، عملی کردند. طی بیست سال گذشته، پیشرفت و توسعه بی سابقه ای در فن آوری نمک زدایی صورت گرفته است. امروزه، ظرفیت روی هم رفته نمک زدایی بیشتر از 60 میلیون متر مکعب در روز یعنی تقریباً 16 میلیارد گالن در روز است و این میزان سیری صعودی در پیش دارد.
با وجود شهرت این فرآیند به عنوان فرآیندی پر هزینه، نمک زدایی در حال حاضر مصرف بیش از یک درصد آب شیرین را در سراسر جهان تامین می کند. برای مقایسه می توان گفت که این میزان بیش از 10 برابر آبی است که در رودخانه تیمز در بریتانیا جریان دارد. نمک زدایی بخش مهمی از راهبردی های مدیریت آب در جهان است و دیگر به عنوان آخرین راه حل پیش رو مورد توجه است.
اهمیت منابع آب چنان است که رهبران جهان از هم اکنون درباره استراتژیک بودن آن و اینکه ثبات در آینده نه چندان دور ارتباط مستقیمی با آن دارد داد سخن سر داده اند.
هیلاری کلینتون در همایش سازمان ملل در خصوص آب پاکیزه در اکتبر 2012 گفت که در سایر نقاط جهان، منابع آب می تواند به عنوان یک حربه برای دسیسه کاری و افزایش بی ثباتی استفاده شود. ما می خواهیم پیشاپیش آمادگی لازم را در برابر این مشکلات بالقوه پیدا کنیم. ما نمی توانیم صبر کنیم تا با یک بحران مواجه شویم. بنابراین من معتقدم که آب باید به عنوان یک اولویت در سیاست خارجی و داخلی همه کشورها در نظر گرفته شود، و ما باید برای پیشبرد همکاری در زمینه آب های مشترک با یکدیگر کار کنیم. اینجا در سازمان ملل، ما باید به تلاش خود ادامه دهیم تا اطمینان حاصل کنیم که هیچ کودکی جانش را در اثر بیماری های مرتبط با آب از دست نخواهد داد و اینکه هیچ جنگی برای آب رخ نخواهد داد…
